De kasteelplaats
Wanneer was er sprake van de eerste kasteelplaats? Hoewel er in historische documenten duidelijk sprake is van het kasteel Schuilenburg in 1125 blijft steeds de vraag opspelen of dit beschreven kasteel wel op de locatie van het huidige landgoed heeft gestaan. Het voorname gebouw kan ook bij Almelo, Neuenhaus (Dld) of Silvolde gestaan hebben, het zijn allemaal plaatsen die ooit een kasteel Schuilenburg kende. Er zijn een paar redenen om aan te nemen dat het genoemde kasteel Schuilenburg uit 1125 bij Hellendoorn lag en nergens anders.
De keizer had Schuilenburg in handen en Lotharius kwam om het kasteel te ontzetten en legerde zich op geringe afstand van het kasteel. Lotharius werd gesteund door de bisschop van Munster. Een moeras dat tussen beide kampen lag verhinderde de strijd. Lotharius brak zijn kamp op voor en schijnaanval op Deventer, vanaf de noordzijde. Daardoor verliet de Keizer Schuilenburg om Deventer te beschermen en werd het kasteel door Lotharius heroverd.
Als de kaart van Nederland wordt bekeken, is het logisch om Deventer vanuit het noorden te benaderen als men van Hellendoorn komt.
In 1227 wordt melding gemaakt van de bouw van een kasteel bij Hardenberg, waarbij de poorten en gebinten van Schuilenburg worden gebruikt. Gezien de afstand lijkt het niet waarschijnlijk dat men de zware poorten ver over de slechte wegen vervoerd heeft. Vanaf ons Schuilenburg kon dat heel goed op boten via de Regge en de Vecht. Het zou zelfs mogelijk kunnen zijn dat de gebinten en poorten gedemonteerd en wel drijvend zijn vervoerd.
In 1257 wordt een Schuilenburg in Salland vermeld als plaats waar graaf Otto van Gelre vrede sloot met de bisschop van Utrecht.
Daarnaast werd de naam van een kasteel meestal gekoppeld aan de eigenaar. De naam ‘Ter Molen’ wordt pas vele jaren later vermeld dan de eerste vermelding in 1125 van ‘Schuilenburg’. Het is dus goed mogelijk dat de kasteelnaam veranderd is, zoals dat later bij Ter Molen ook gebeurt. Overigens kan het ook zo zijn dat Almelo, Silvolde en Schuilenburg een relatie met elkaar hadden, namelijk dezelfde familie. Hadewich van Almelo (toen eigenaar van ‘ons’ Schuilenburg) was immers volgens de archieven van Rechteren uit 1830 met Zweder van der Sculenborgh getrouwd. Is het onlogisch als verondersteld wordt dat beide families elkaar (als eeuwen) van Almelo kennen?! Dan hebben alle drie de namen met hetzelfde geslacht te maken!
Behalve Hellendoorn voldoet geen van de andere plaatsen aan de beschrijvingen. Op grond daarvan lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat het in 1125 vermelde kasteel hier gestaan heeft, alhoewel beseft wordt dat dit geen bewijs is.
Uitgaande van de conclusie dat de beschrijving van de belegering in 1125 op dit Schuilenburg van toepassing is, is er sprake geweest van een kasteel, gelegen op een (geringe) hoogte in het rivierdal, omringd door een nat, drassig gebied en bereikbaar via een smalle landstrook. Naar het zich laat aanzien was de kasteelplaats mogelijk omgeven door twee rivierbeddingen, hetgeen de keuze als kasteelplaats zou versterken, waarbij de westelijke arm langs het kasteel liep en de oostelijke veel verder weg. Een enkele kaart geeft dat beeld in ieder geval in een latere periode, waarbij de westelijke arm de molenbeek was.
Het terrein is naar alle waarschijnlijkheid in de loop der eeuwen kunstmatig opgehoogd. Dit heeft te maken met de ontwikkelingen in de tijd en de functies van het kasteel of de havezate. De recente op- en uitgravingen bevestigen dit beeld.